Диктант АК-КАЙЫН??????
Ответы
Ответ:
Орманды далада табиғатқа сән, көрік беріп тұратын әдемі ағаштардың қатарына қайыңды жатқызуға болады. Қайың туралы қаншама лирикалық өлеңдер бар. Поэзияда қайың сыршылдықтың, әуезділіктің, еркеліктің, наздылықтың белгісіндей суреттелетін тұстары аз емес. Ән мен күй туындыларының тақырыбында да кеңінен қамтылғанын білеміз. Бұл ретте қайыңға байланысты сөздер мен тұрақты сөз тіркестеріне назар аударып көрсек.
Қайың – нәзіктік символы. Қазақ көркем мәтінінде нәзік, талдырмаш бола тұрса да берік, қайратты, иілгіш, майысқақ, жайқалған балғын, солқылдаған, жып-жылтыр дүниелерді қайыңға теңеу үйреншікті әрі стереотиптенген құбылыс. Сондықтан қайыңның бір-біріне иіліп өсетіні қос ғашықтарды теңеуде, ақ пен қараның үйлесімімен алыстан әсем көрінетін болмысы балғын әдемілікті сипаттауда жиі қолданылады. Мысалы: Қарағай мен қайыңдай, Қатар тұрып жайқалдық; Енді қалған өмірдің жапырағынан айрылған қайыңдай жап-жалаңаш болып озғаны ма? Су ішіп, тауда шие теріп жүрген. Қайыңдай мінсіз, таудай таза жігіт; Бейне біткен қайыңдай, Білегі мінсіз балғынның. Ақша төсі айдындай; Жас қайыңдай солқылдаған; Қайда барсам да, қайыңдай бұралған қыл-көпірден өте алар емеспін. Бұл ағысының да сипаты тамаша, оған шыбық қайыңның майысқақ, иілмелілігін ойға оралтып: «Бала қайыңдай солқылдап бұлақты елестетті; Қайыңдай тербелген қазақ қыздарының өнерін бүкіл әлем таныды; Жапырақ жүрек жас қайың, Жанымды айырбастайын. Сен адам бола бастасаң, мен қайың бола бастайын; «Ақ қайың, қызыл қайың, сырлы қайың, Баласы Қошқарбайдың Шашубаймын. Күніне мыңды алып, жүз берсем де, Қалтамның түбі тесік, байымаймын. Ақ қайың, жалған, өтті-ау дәурен, Халқымның арасында салдым сайран» деп келетін белгілі өлең жолдары бар. Қайың – қолөнер ағашы. Қайыңды қолөнерде көп қолданады Қайың да қатты ағаш санатына жатады. Ол киіз үйдің ағаш қаңқасын, сондай-ақ жиһаз және ыдыс-аяқ түрлерін жасауға таптырмайтын материал деп саналады. Өйткені қайың ырыққа көнетін ағаш, яғни оны өңдеуге жеңіл деп түсіндіреді ағаш шеберлері. Әсіресе қайың және оның безінен жасалған ыдыстар күнге қаңсымайды, ыстық-суыққа төзімді, көшпелі ортаның талаптарына үйлескен болып келеді. Қайыңның сүрегі де ақшыл сары түсті болып келеді. Қабығы аршылмаса тез шіріп кететіндіктен кескен қайыңның сыртын дереу аршып, тазалайды. Суға салса майысып, пошымын өзгертетін қасиеті шеберге оны қажетіне қарай өңдеп, алуан түрлі бұйым жасауға мүмкіндік берді. Суға салған қайыңды қоздаған морға салып қатты балқытып барып июге көнеді. Мысалы, аса қымбатқа бағаланатын қайыңнан иілген шаңырақтың тоғыны осындай жолмен жасалады.