Изложение на тему бай баласы мен жарлы баласы
Ответы
баласы. Үсен жарлы баласы,- екеуі кұрдас
екен. Бір күні ел көшкенде қыр астында ойнап жүріп, ескерілмей, екеуі жұртта
қалыпты. Бір мезгілде үйге баралық
деп келсе, ауыл жоқ, құр
жұрты жатыр. Асан айқай салып, жылай
бастады. Үсен ойланып тұрды да айтты:-
Жылағанмен
ешнәрсе өнбес. Көшкен ауылды
іздеп табалық.-
Елді
қайдан табамыз, қай жаққа кеткенін де көргеніміз жок,- деді Асан.Үсен үндемеді, Асанды ертіп
көшкен жұртқа келді. Жұртта бір көзі сынған ине жатыр екен оны алды және бір
пышақтың
сынығын, бір-екі уыстай қыл тауып, оны да алды. Сонан сон ауылдың жұртын айнала
жүгіріп жүріп, көштің кеткен сүрлеуін тауып, сол сүрлеуге түсіп жүре берді. Мұны көріп Асан жылай бастады.- Енді
қайсысына түсеміз,- деп. Үсен қарап жүріп, біреуіне
түсті:- Мынау сүрлеу, бүгін
жүрген көштің сүрлеуі екен -малдың жас тезегі бар,- деді.Біраз жер жүрген соң Асан қарным ашты деп жылады. Үсен
үндемей келе жатса, екеуінің алдынан бір үйрек ұшып, ұзамай қасына
қонды. Асанның онымен ісі болмай жүре берді. Үсен жүгіріп барып сыйпалап жүріп,
үйректің орнынан алты жұмыртқа тапты. Асан қуанып жұмыртқаны аламын деп
еді, Үсен алдырмай:- Жолдан адасып
көп күн жүрсек,
бізге тамақ керек болар, үйректі де ұстап алайық,- деді.Асан
айтты:-
Қалай ұстаймыз?Үсен:-
Мен
әкемнің ұстағандарын көріп
едім,- деп, манағы жұрттан
тауып алған қылдан есіп тұзақ
істеді де, оны апарып үйректің ұясына құрды. Мұнан соң Асанды шақырып
алып, екеуі бір таса жерге, қалың шөптің арасына барып жатты. Көп ұзамай-ақ
үйрек қайта ұшып, жан-жағында адам көрінбеген соң, ұясына келіп қонды.
Бітегенеден соң Үсен түрегеліп, жүгіріп ұяға барып еді, үйрек ұша алмай
далбырлады да қалды; қараса, үйрек мойнынан тұзаққа ілініп
қалған екен.Үйректі Асан:-Тірі алып,
ойнап баралық,- деді.Үсен айтты:-
Жоқ,әкем: үйрек, қаз адал құстар, мұқтаждықта Құдайтағала бұларды
адамға алып, тамақ етуге бұйырады,
бірақ тірілей байлап-матап
әуре ету обал деп айтушы еді, әуре
етпей бауыздап алалық,- деп, манағы жұрттан тауып алған
пышактың сынығымен бауыздап алды.Мұнан соң
келе-келе жатып, түс ауған уақытта,
екеуі бір өзен-судың бойына жетті. Су
ішіп сусындарын қандырған соң. Үсен айтты:-Енді
бір тамақ пісіріп желік.Асан:-
От
жоқ, неғылып пісіріп желік? - деді.Үсен
үндемей су жағалап жүгіріп
кетіп, бір шакпақ тас тауып әкелді
және шапанының бір кішкентай
жыртылған жерінен азғана мақта
суырып алып, оны тастың үстіне қойып
бәрін бармағына ғана қатты қысып тұрып, манағы пышақтың сыртымен тасқа қатты
ұрып еді, от шығып, мақта тұтанды; сонан соң айналасына азғана тезек үгіп
салып, Үсен өзі отты үріп тұтандырып жатып, Асанды қу тал жинап алып кел деп
жіберді. Тамағы тойған соң көңілінен уайымы
шығып, Асан су жағалап жүгіріп кетті, бір мезгілде дауыстады:- Үсен, Үсен! Мынау
тайыз
жердегі балықтарды қарашы! - деп. Үсен оған қарамай баяғы жұрттан тапқан
инені отқа салды.Сонан соң Асанды шакырып:- Сен шегіртке тере
бер,- деді
де, өзі манағы қылдан есіп қармаққа бау істеп байлап, талдап кесіп оған caп
істеді. Сөйтіп, қармағы әбзелімен даяр болған соң, Үсен суға барып, Асаннын
жиған
шегірткесін жемге шаншып, қармағын суға салды. Су әдемі, айнадай таза су екен,
ішіндегі ойнаған балықтары көрініп жүретұғын. Әуелі шабақтар келді, біреуі бір,
екеуі екі жемді иіскеп, тиіп-қашып, жұлқып өтіп жүрді. Сөйтіп тұрғанда шабақтар
дүркірей келіп қашты.Қараса, бір бөлек алабұғалар
келген екен, жемді ең бұрын көрген біреуі тоқталмастан келіп асап келіп
қалғанда, Үсен қармақты тартып алып оны қырға шығарып тастады. Сол қалыпша
Үсен бірталай алабұға алды. Балықтың алынған қызығына айналып тұрып,
балалар күннің
кешке таянып қалғанын аңғармаған да екен. Бірмезгілде Үсен күнге карап:- Аһ, күн кеш боп қалыпты ғой, жарықта өткел тауып алайық,-
деп,
қармақпен алған балықтарын біреуінің шапанына орап
алып, манағы шақпақ тасын және сабы-бауымен қармағын да қалдырмай
алып, енді өткел іздесті. Бұл турада Үсен
кідірместен, манағы өздерінің түсіп келген сүрлеудің өткен жерін тауып алып,сол
жерден өте шыкты. Біраз жүрген соң-ақ күн кеш болды және біраздан соң
ымырт жабылып, жол көрінбеді. Сөйтсе де Үсен сыр білдірмей, енді
жүрсек адасармыз деп тоқтады, тезек теріп от жақты.
Біраз отырған соң Асан күндіз көп жүріп шаршаған бала, ұыйқтап қалды.