составьте диалог на казахском на тему:
Еліміздегі балалар құқығы қалай қоршалады?
Ответы
Ответ:
Қазақстан заңнамасында алғаш рет кәмелетке дейінгі балалардың құқықтарына арналған нормалар «Неке және отбасы туралы» ҚР Заңында қабылданды. Бұл Заң қабылданғанша балалардың құқықтары ата-аналар мен балалардың құқықтық қатынастары призмасында қарастырылып келді. Бұл ретте балалар өз қабілетсіздігіне байланысты дербес құқық иесі емес, ата-аналар қамқорлығының пассивті объектілері ретінде көрінетін. Кәмелетке толмаған балалардың құқықтарына арналған жеке тарауды заңға енгізу бұл тәсілден арылуға көмектесті.
2002 жылы 8 тамызда елімізде «Қазақстан Республикасындағы Бала құқықтары туралы» Заң қабылданды, ол ҚР Конституциясында кепілдік берілген баланың негізгі құқықтары мен мүдделерін іске асырудағы қатынастарды реттейді.
Бұл заңда балалар мүддесіндегі мемлекеттік саясат мақсаттары, олардың негізгі құқықтары мен міндеттері жазылды. Баланың отбасындағы қарым-қатынасына, бала мен қоғамға, мүгедек баланың құқықтарына және ата-ана қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтарына бөлек тараулар арналған.
Сонымен, мемлекеттік саясаттың балалар мүддесі үшін негізгі мақсаттары мынадай:
1) балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету, оларды кемсітушілікке жол бермеу;
2) олардың құқықтары бұзылған жағдайда қалпына келтіру;
3) бала құқықтары кепілдіктерінің құқықтық негіздерін қалыптастыру;
4) балалардың дене бітімі, зияткерлік, рухани және өнегелік жағынан дамуына жәрдемдесу.
Баланың қандай құқықтары бар
Баланың өмір сүруге құқығы, қорғалуға құқығы, денсаулығын сақтауға, баспанаға, білім алуға құқығы, жеке даралыққа және оны сақтауға және мемлекеттік көмек алуға құқығы бар.
Сонымен бірге, баланың негізгі құқықтарынан кейін төмендегі құқықтар айқындалған:
* отбасында тұруға және тәрбиеленуге;
* өз ата-анасының кім екенін білуге;
* олармен бірге тұруға (бұл оның мүдделеріне қайшы келетін жағдайларды қоспағанда), олардың тарапынан көрсетілетін қамқорлыққа;
* ата-ананың тәрбиесіне, олар болмаған жағдайда немесе ата-ана құқығынан айырылса – қамқоршының немесе балалар мекемесінің тәрбиесіне;
* жан-жақты дамуға;
* адамның қадір-қасиетін құрметтеуге;
* ата-аналармен, ата-әжелермен, бауырларымен және өзге де туыстарымен байланыс орнатуға;
* өз пікірін білдіруге;
* тегін, атын, әкесінің атын алуға;
* өмір сүруге және өз кірістеріне қаражат алуға.
Қазақстандағы Бала құқықтары жөніндегі уәкіл Аружан Саиннің айтуынша, Қазақстандағы баланың кейбір негізгі құқықтары бұзылған. Оның себебі жетілмеген заңнамада емес – мұнда бәрі анық жазылған, заңнаманың жергілікті жерлерде орындалуында.
Денсаулықты қорғау құқығы
«2019 жылдың тамыз айынан бастап маған 667 өтініш келіп түсті, оның 113-і – 2021 жылы түскен. ... Олар маған түрлі себептермен жүгінеді. Мысалы, мүмкіндігі шектеулі балалардың медициналық көмек пен дәрі-дәрмек алуға қатысты құқықтары, әлеуметтік көмек, білім беру, қорғаншылық пен қамқоршылық, алименттер, спорт пен өнер үйірмелерінің қолжетімсіздігі, құжаттандыру және басқа да проблемалар бойынша бала құқықтары бұзылады», - деді Аружан Саин Strategy2050.kz порталына берген сұхбатында.
Ол балалардың құқықтары жаппай бұзылатын, олардың шешімі мемлекеттік деңгейде терең жүйелі өзгерістерді талап ететін бірқатар проблемалық бағыттарды атап өтті.
«Мүлдем түсініксіз жоспарлау, талдамалық зерттеулердің болмауы, дұрыс құрылмаған процестер және ведомствоаралық өзара іс-қимылдың болмауы орасан зор негативті салдарға әкеп соғады. Мысалы, елімізде мүгедектікті ерте анықтау, ерте араласу және оңалту жүйесі жұмыс істесе, қажетті медициналық скринингтер, диагностика және емдеу жүргізілсе, мүгедектігі бар балалар мен ересектер бірнеше есе аз болар еді», - деп түсіндірді бала құқықтары жөніндегі уәкіл.
Оның айтуынша, елімізде нашар көретін, зағип, нашар еститін және саңырау балалардың мүгедектігінің алдын алу жағдайлары өте нашар. Перинаталдық орталықтар мен емханалар осы аурулардың ерте скринингіне қажетті жабдықтармен небәрі 15-30%-ға жабдықталған. Бірқатар мекемелерде жабдықтар болғанымен, қажетті мамандар жоқ.
«Осылайша, стандарттар бойынша балаларға скрининг жүргізілуі керек, ал іс жүзінде жүргізілмейді. Алайда, мекемелерге барлық балаларға скрининг жасалды деп 100% ақы төленеді, өйткені олар босану мен алғашқы медициналық-санитарлық көмектегі «тарифке» кіреді. Демек, ақша толығымен өтеледі, ал скринингтер балалардың өте аз бөлігінде жасалады. Денсаулықтағы ақауды дер кезінде анықтаса, бала өмірдің алғашқы күндерінде көзге ота жасалса немесе 6-12 айында есту протезін орнатса, біз дені сау немесе барынша функционалды түрде емделген баланың тағдырын, өмір сүру сапасын сақтап қалар едік. Бұл баланың болашағына деген сенім, ол көре алады немесе естиді, сәйкесінше оқиды, жұмыс істейді, отбасын құрады, толыққанды өмір сүреді. Бұл баланың да өмірін жеңілдетеді, мемлекет те жәрдемақы төлеуге, оңалтудың техникалық құралдарымен қамтамасыз етуге, түрлі мемлекеттік әлеуметтік қызметтерге миллиардтаған қаражат жұмсауға мәжбүр болмайды», - деді А. Саин.