Адамдар пеш-көрікті қалай ойлап тапты?
Ответы
Ответ:
Алдымен көріктің негізгі ағаш құрылымдарын дайындайды. Ағаш бөлігін жасауға қайың, балқарағай, самырсын сияқты ағаштар таңдалады. Әуелі көріктің екі қақпағына қажетті ағаш тақтайды жұқа етіп сүргілейді. Одан әдетте бір жағы доғал, екінші жағы сүйірлене келген алмұрт пішінде көлемдері бірдей екі қақпақ пен белағаш (немесе арыс) құрастырылады. Астыңғы қақпақтың доғал жағының тең ортасына тұтқа шығарады және ауаны сырттан сорып алу үшін ортасынан желбезек тесігі ойылады. Оның ішкі жағына тесікті бітей алатындай көлемде «тіл» деп аталатын шағын киіз, тері (былғары) қағылады. Бұл ауа кіргізуге арналған тетік – желбезек деп аталады. Дәл осындай желбезек белағашқа да жасалып, екі бүйірінен шығыңқы келген көлденең ағаш бекітіледі. Бұларды құрастырып болғаннан кейін ішкі беттері тері немесе киізбен қапталады. Дайындалған екі қақпақ пен олардың арасына салынған белағаш арасын иленген терімен айналдыра шегелеп қосады. Көріктің шанағын қаптауға иленген қой, ешкі, түйе немесе сиыр терісін пайдаланады. «Тесік көрік желге толмас» деп көрікті тесіліп, тілініп кетпейтіндей неғұрлым сапалы жасауға тырысқан. Ең сапалысы жақсы иленген өгіз немесе атан терісі, олар қалың болғандықтан ұзақ уақыт байы қолданыс береді. Серкештің терісі және түйе мойнағы мескөрік және қолкөрік жасауға пайдаланады. Ауа шықпас үшін көбінесе теріні ағашқа темірмен құрсаулай отырып, шегені жиілеп қағады. Осылайша белағаштың астыңғы және үстіңгі жағынан екі шанақ пайда болып, олар ауаны жинап-үрлеп тұру міндетін атқарады. Шанақтың астыңғысының көлемі үлкенірек болып келеді. Дайындалған шанақтардың сүйір жағы іші қуысталып жасалған мойынға (мойынағаш) бекітіледі. Мойынын жуан қайың немесе қарағайдан ішін ойып жасап, берік болу үшін оның сыртын кейде темір қаңылтырмен құрсаулап тастайды. Жанып жатқан көмірге желді бағыттайтын көрік мойынның ең ұшындағы «көмей» темірден ұзын құбыр тәрізді етіп жасалады. Көрік қақпағын көтеріп тұруға қайыс бау тағылады, ұшы «бастырық» деп аталатын ағаш сырыққа бектіледі.