Предмет: Қазақ тiлi, автор: ospanov1987m

Эссе «Бумын - Түрік қағанатының негізін қалаушы» тақырыбында эссе жазыңдар.​

Ответы

Автор ответа: mamyrbekovakjol07
0

Ответ:

Түркі өркениетінің қалыптасуында және әсіресе түркі мемлекет түсінігінің Ұлы Ғұн дәуірінен кейін қайта қалпына келіп әрі қарай дамуында ерекше атап өтілуі тиіс ұлы тұлға Бумын қаған екендігінде дау жоқ. Қандай да бір өркениеттің пайда болуында алып мемлекет болуы керектігін қабылдасақ, Түркі өркениетіне қатысты бүгін айтып жүрген құндылықтарымыздың көпшілігі Көктүрік қағанаты кезінде орныққан. Ал міне сол мемлекеттің негізін қалаған Бумын қаған еді.

Көктүрік қағанаты құрылмай тұрғанда түріктер Жужан қағанатына темір өңдіруші ретінде қызмет етіп жүрген еді. Жужандар басқа атымен аварлар – түрік мемлекеттілік тарихында ұлы ғұндар мен көк түріктердің ортасында тұрған мемлекет. Алайда көктүріктердің құрған мемлекеті аумақ жағынан да, кейінгі кезеңдердегі ықпалы жағынан да зор болды. Басқаша айтқанда, Көк түрік қағанаты түрік мемлекеттер тарихындағы кезекті мемлекет еді. Бірақ та ол қағанаттың негізін қалаған Бумын қағанның ерен еңбегінің арқасында Көктүрік қағанаты соншалықты ықпалы бола білді.

Қытай тарихында Жоу кітабы мен Солтүстік әулеттердің тарихы кітабы көктүріктердің билеуші әулеті Ашина руын ғұндардың ұрпағы еді деп көрсетеді. Осы жерде бір деректі анықтай кеткетінім жөн. Осы уақытқа дейін қытай деректеріне сүйенген тарихшылар Көктүрік қағанатының билеуші әулетін Ашина деп келген. Алайда Орхон-Енисей өңірінен табылған және көктүріктердің өздері жазған тасжазбаларда ешқандай Ашина деген сөз кездеспейді. Демек көктүріктер өздерін Ашина деп атамаған. Соңғы деректерге қарағанда «ашина» сөзі соғды тілінде «көк» дегенді білдіретіндігі анықталған. Сонда қытайлардың көктүріктерге жіберген елшісі соғды болғандықтан «көктүрік» дегендегі «көкті» «ашина» деп жазған. Түрік тілінде «көк» сөзі көктәңірмен байланысты екендігі белгілі. Расында түріктер өздерін көктен түскен көк бөрінің ұрпақтары деп білетін.

Сонымен Бумын қаған 542 жылы көктүріктердің рубасы болып сайланады. Содан бастап, 552 жылы қағанатты құрғанға дейін дамылсыз күрес жүргізді. Ең алдымен туысқан көшпенді рулардың басын қосты. Одан кейін жужандардың қағаны Анагуйді жеңіп өз мемлекетінің негізін қалады. Сосын барып, Білге қағанның тілімен айтқанда шығыста Шандунға дейінгі, батыста Темір қақпаға дейінгі кең-байтақ аумақты өз қарамағына алды. Осыған байланысты Бумынға «елқаған» деген атақ берілді. Бұның бірінші мағынасы бүкілдің елдің қағаны деген болса, енді бір жағынан ұлы далаға тыныштық пен тұрақтылықты орнатқан қаған дегенді білдіреді.

Похожие вопросы