ТЫҢДАЛЫМ оқылым
МӘТІНМЕН ЖҰМЫС
-тапсырма.
Тыңда. Мәтінді оқы.
Қазақ халқы жылқыны «Киелі жануар»
деп есептейді. Жылқы — кисе, киім, мінсе,
көлік, жесе, тамақ, ішсе сусын болатын киелі
түліктің бірі.
Жылқының жасы мен денсаулық
жағдайын атбегілер тісіне қарап ажы -
ратады. Ата-бабаларымыздан қалған
«Жақсы аттың тісін қарамас болар...»
деген нақыл соған байланысты туындаған
болар,
Қазақ халқы жылқыны, ең алдымен, «ел
қорғаған ердің жан серігі» деп дәріптеген.
Біздің аңыз-ертегілерімізде, батырлық
жырларымызда иесі қысылғанда ақылды,
күшті тұлпарлар көмекке бірінші болып
келетіні туралы көп айтылады. Мысалы,
Қобыландының Тайбурылы, Алпамыстың
Байшұбары, Ер Төстіктің Шалқұйрығы,
Қамбардың Қарақасқасы иелерімен бір-
ге жыр-аңызға айналып, ел құрметіне
бөленген.
Басқа жануарларға қарағанда жылқы
айналасын түрлі түсті реңкте көреді. Бірақ
қызыл мен көк түсті ажырата алмайды. Тағы
бір қызығы,
жылқының көру аумағы 360
градус. Яғни, жылқы бір бағытқа қарап
тұрғанда тек алдын ғана емес, арт жағын да
толық көре алады. Сондай-ақ жылқының
көзі түн ішінде де өте жақсы көреді.
Қазақ халқында жылқының қатысуымен
болатын түрлі жарыстар мен ойындар бар.
Жылқының жүйріктігін сынайтын тай жарыс,
құнан бәйге, бәйге, аламан бәйге сияқты
сайыс түрлері халқымызбен бірге жасасып
келеді. Ал көкпар, аударыспақ, ат үстіндегі
тартыс, жамбы ату, қыз қуу, теңге ілу сияқты
ойындар жылқының да, оған мінген жігіттің
де мықтылығын анықтаған.
«Балдырған», 2014 жыл N92.
Ответы
Ответ:
1.Кіріспе бөлім.Жылқы-киелі жануар.
Ата-бабаларымыз жылқыны ертеден бағып келеді.Атам қазақ-жылқыны киелі жануарға санаған.Жылқы судың тазасын,тұнығын ішеді.Жылқы өз үйірін жабайы аңдардан қорғайды.Жылқы кисе-киім,мінсе-көлік,жесе-тамақ,ішсе-сусын болатын киелі мал.Жақсы жылқының денсаулығы мен жасын тісіне қарап ажыратқан.Жақсы аттың тісін қарамас болар,-деген нақыл сөз осыдан қалған.
2.Негізгі бөлім.Жылқы-ердің жан серігі.
Ертеден ата-бабаларымыз жылқыны:Ел қорғаған ердің жан серігі,-деп дәріптеген.Қазақ эпостарында,ертегілерде,аңыз-әңгімелерде, иесі қиналғанда көмекке ең бірінші болып келетін ақылды тұлпары болған.Мысалы:Қобыландының Тайбурылы,Алпамыстың Байшұбары,Ертөстіктің Шалқұйрығы,Қамбардың Қарақасқасы өз иелерімен бірге құрметке бөленіп,халқымыздың аңыздарындағы жағымды кейіпкерлерге айналған.Жылқының ерекшелігі оның көру аумағы-360 градус.Ол алға қарап тұрып,арт жағында көре алады және түнде жақсы көреді.
3.Қорытынды бөлім.Жылқы жарыстары.
Жылқы малы ерте кезден неше түрлі жарыстарға қатыстырылып келеді.Ат жарысы сайысы-тай жарыс,құнан бәйге,аламан бәйге,бәйге т.б. жарыстар.Бұл жарыстарға атбегілер ертеден даярлап жүйрік тұлпарларын жаратқан.Бұл сайыстарда аттардың жүйріктіліктері,мықтылықтары сыналған.Қазақ елімізде небір желден жүйрік тұлпарлар болған.Қазақтың ұлттық ойындары:көкпар,аударыспақ,ат үстіндегі тартыс,жамбы ату,қыз қуу,теңге ілуде жылқылар пайдаланылған.Бұл ойындарда жылқы мен үстіндегі жігіттің шапшаңдықтары,төзімділіктері,күштері сыналған.Жылқы адамның атам заманнан келе жатқан-киімі,көлігі,тағамы,сусыны.