Тіл мәдениет-айнасы эссе керек интернеттен емес. Срочноо!!!!
Ответы
Ответ:
Тіл мәдениеті бөлімі 1971 жылы Ұлттық Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, Шоқан Уәлиханов атындағы сыйлықтың лауреаты, Қазақстан ғылымының еңбек сіңірген қайраткері, филология ғылымдарының докторы, профессор Мәулен Балақайұлы Балақаевтың бастамасымен құрылды. Бөлімнің ашылуына баспа өнімдерінің тілдік сапасына, көпшілік алдында сөйлеу мәдениетіне қойылатын талаптарға деген қоғамдық сұраныстың күшеюі де түрткі болды.
Бөлімде алғашқы жылдары ғылым докторлары М.Балақаев, С.Талжанов, ғылым кандидаттары И.Ұйықбаев, Ө.Айтбаев, З.Бейсенбаева, Қ.Неталиева, Н.Уәли, Ж.Манкеева, А.Алдашева қызмет етті. 1971-1980 жж. аралығында бөлімді басқарған профессор М.Балақаевтың негіздеуімен қазақ тіл білімінде алғаш рет тілдік норма деген ғылыми термин, қалың жұртшылық үшін норма/норма емес деген жаңа талғау-түсінік қалыптасты. Тіл мәдениеті бұған дейін «әдемі сөйлеу», «этикетті сақтау» деген сияқты қарапайым түсініктерді қамтыса, ендігі жерде тілдік норма ұғымымен байланыста ғана түсіндірілді. Тілдік норманы сақтау қоғамда үлкен резонансқа ие болды, норма құрылымдық жағынан зерттеле бастады. Сөзді функционалды жағынан дұрыс қолдану, орфоэпиялық норма, көркем шығармалар тілінің стилі мен сөз мәдениеті, сөз мәдениетіндегі жөнсіз ауытқулар іргелі зерттеу тақырыптарына айналды. Көркем шығармалар тіліндегі нормадан жөнді/жөнсіз ауытқу түрлеріне алғаш назар аударылды. «Сөз өнері» (1976), «Өрелі өнер» (1978) ғылыми жинақтары жұртшылықтың назарына ұсынылды. Нормативтік сөздіктерді шығару қолға алынды. Қазақ тілі орфографиялық сөздігінің тілдік тәжірибеге емес, ғылыми зерттеулерге сүйенген, академиялық сипаттағы 2-басылымы жарық көрді (1978). Көпшіліктің тіл мәдениетін жетілдіруге арналған құралдар шығаруға айрықша көңіл бөлінді: Мектеп оқушыларына арналған емле сөздігі (1972), «Қазақ тілінің орфоэпиялық сөздігі» (1977) жарыққа шықты. 1972 ж. «Тіл мәдениеті және баспасөз» атты ғылыми конференция ұйымдастырылып, қоғамда үлкен резонанс тудырды, бөлім қызметкерлерінің бірнеше зерттеу материалдары жарық көрді. М.Балақаевтың бастамасы және зерттеулері негізінде әдеби тілдің стильдік жүйесі дербес курс ретінде жоғары мектептерде оқытыла басталды. 50 жыл бойы ЖОО-да негізгі оқулық ретінде пайдаланылып келген «Қазақ тілінің стилистикасы» (М.Балақаев, Е.Жанпейісов, М.Томанов, Б.Манасбаев. Алматы, 1966, 1974) жарыққа шықты.
1980-1994 жж. бөлімді филология ғылымдарының докторы, Түрік Тіл қоғамының корреспондент-мүшесі, Қазақ ССР-нің еңбек сіңірген ғылым қайраткері, ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, ҚР ҒА-ның Шоқан Уәлиханов атындағы сыйлығының иегері, профессор Р.Сыздық басқарды. Бөлім «Қазақ әдеби тілінің ауызша түрі» (1981-1984), «Қазақ көркем әдебиет тілінің мәдениеті» (1985-1989), «Қазақ поэтикалық тілінің сөз мәдениеті» (1990-1993) тақырыптарымен іргелі зерттеулер жүргізді. Олардың негізінде «Қазақ әдеби тілінің ауызша түрі» (1983), «Сөз мәдениеті» (1984), «Көркем текске лингвистикалық талдау» (1989), «Қазақ орфографиясындағы қиындықтар» (1988), «Сөз сазы» (Р.Сыздықова, 1983) еңбектері жарияланды. Соңғы зерттеуде сөз мәдениетінің іргелі мәселелерінің бірі ретінде орфоэпиялық нормалар айқындалып, әдеби тілдегі жеке сөздердің, біріккен сөздердің, ритмикалық топтардың дыбысталу нормалары көрсетіліп, орфоэпиялық ережелері түзілді. Сөйтіп, кодификациялау жұмыстары іске асырылды. Сөз мәдениеті функционалдық аспектіде қарастырыла бастады.
Бұл жылдары бөлім меңгерушісі Р.Сыздықтың бастамасымен және тікелей ұйымдастыруымен Тіл мәдениеті бөлімі қызметкерлері теле, радио, баспа («Жазушы», «Жалын», «Қайнар» баспалары) қызметкерлері, М.Әуезов атындағы драмалық театр актерлеріне, Қазақ мемлекеттік университеті, Қазақ қыздар педагогтік институты, Ауылшаруашылық институты, Театр және өнер институты, Семей, Ақтөбе, Қарағанды педагогикалық институттары оқытушыларына, бастауыш мектеп, қазақ тілін тереңдетіп оқытатын мектеп (№2, №12 мектептер) мұғалімдеріне сөз мәдениеті, көпшілік алдында сөйлеу мәдениеті, сахна тілі, әдеби тілдің орфоэпиялық нормасы, жастар тілінің мәдениеті, жазу нормасы, стилистика туралы іргелі тұжырымдарды таныту үшін семинар, баяндама, дөңгелек үстелдер, эфир арқылы берілетін арнаулы хабарлар («Сөзстанға саяхат»), тіл үйірмелері үзбей ұйымдастырылып тұрды. Институт көлемінде жүргізіліп отырған «Лингвистикалық жұма» теориялық семинарының ұйымдастырылу шараларына Бөлім меңгерушісі ретінде басшылық етіп отырды.