Сөз бедері және стиль реферат
Ответы
Сөз бедері және стиль
Сөз бедері деген терминді профессор Нұргелді Уәлиев қолданып, толық мағынасын ашқан. Ол тілдің қарым-қатынастағы формаларына байланысты тілдік бірліктерді талдаудың, қолданудың ерекшелігіне қатысты ұғымды сөз бедері деген. Мысалы, кітаби тіл болады, сөйлеу тілі болады. Сөйлеу тілі өзі ауызша формада ғана, тұрмыстық қатынаста өмір сүрсе, ал кітаби тіл төрт түрлі стильдік тармақта өмір сүреді. Ол: ғылыми, көркем әдеби, публицистика, ресми қатынас стильдері. Осы әрбір стиль белгілі бір жағдаяттарға, қарым-қатынастарға байланысты қалыптасады. Сол стильде сізге сөйлеуге тура келеді. Жаңағы қарым-қатынасқа түсіп қалсаңыз, мысалы, сіз сотқа барсаңыз, сіз ресми қарым-қатынасқа түсесіз және соның ішіндегі кітаби тілді қолдануға тура келеді және ресми қатынас стилін пайдаланасыз. Енді осы ресми қатынас стилінің өзіне тән белгілерінің бәрін жинаған кезде ресми стильдің бедері шығады. Дәл солай дәл өзіне тән ерекшеліктерді жинаған кезде ғылыми стильдің бедері шығады.
Ал енді сөйлеу стилінің бедеріне тіпті бұған дейінгі қаншама айтылған мысалдардың өзі-ақ қазір соның бедері қандай болатынынан хабар береді. Ең алдымен, сөйлеу стилі ол бейресми қарым-қатынаста, екеуара сөзде жүзеге асады дедік, сондықтан оның, онда көп еркіндіктерге жол беріледі. Мысалы, сөйлеу стилінің бедерінің басқа стильдердің бедерінен ерекшелігі сонда «біз қандай сөзді айтуымыз керек», «осы ойым түсініксіз болып қалады-ау» немесе «осы бір ұғымды білдіретін термин қандай еді?» деп ойланып отырмаймыз. Өйткені бұл еркін қарым-қатынас болған соң, біз соған қатысты өзіміздің ойымызды еркін жеткізе береміз. Енді бедеріне келгенде, қараңыз, егер сіз, мысалы, күнде көріп жүрген көршіңізбен сөйлессеңіз, ол кісімен сіз амандасқан кезде, тіпті кейде қалжыңдасуыңызға да болады.
Ал стильге тоқталатын болсақ, стилистика ғылымында оның көптеген түсінігі бар. Олай болу себебі, біріншіден, стилистика ғылымының тарихи даму жағдайымен түсіндірілсе, екіншіден, «стиль» ұғымының күрделілігінен туындайды. Стиль латынша stylos (қазақша жазу құралы) деген сөз. Латын тілінде кейіннен стиль сөзі «жазу мәнері» деген мағынада қолданылатын болған Стилистика ең алдымен стиль туралы ғылым. Стиль деп белгілі бір тілдегі лексикалық, грамматикалық және фонетикалық тәсілдердің қолданылу принциптерін айтамыз. Бір ұғымды айтып, не жазып жеткізу үшін қажетті тілдік тәсілдерді сұрыптап қолдануға болады
Дәстүрлі практикалық стилистикада «стиль» термині тілдің нормативті-стилистикалық ережелеріне сәйкес келу дәрежесін білдіреді (мысалы, «жақсы стиль», «жаман стиль»). Стильтерминінің кең мағынасы сөйлеу мәнерін білдіріп келсе, тар мағынасы жеке шығарманың немесе жазушы шығармашылығының тілдік ерекшелігі (көркем әдебиет стилистикасы тұрғысынан алғанда) дегенді білдіреді. Соңғы мағынасында «стиль» термині әдебиеттік стилистикада да қолданылады.
Ғылымда «тіл стилі», «сөйлеу стилі» ұғымдары да бар. Тіл стильдері мен сөйлеу стильдерінің ерекшеліктері тіл мен сөйлеудің ерекшеліктеріне сәйкес келеді. Тіл қатынас құралы, сөйлеу сол құралдың іске асуы, яғни белгілі бір қызметтегі көрінісі. Сондықтан сөйлеу стильдері дегенді тіл стильдерінің іске асуының нәтижесі, іс жүзіндегі көрінісі деп қарауға болады. Сөйлеу стильдері әр уақытта жанрлармен байланысты болып келеді.
Стиль (лат. stylus, грек. stylos жазуға арналған таяқша) қаламгердің жазу мәнері, ой түйінін ашу тәсілі, образдар жүйесінің тұрақты бірлігі. Стильдің жұмыс стилі, газет стилі, ғылым стилі, т.б. түрлері бар. Әдебиетте көркем құралдар тұтастығы, әдіс ретінде қолданылады. Көркемдік компоненттер мен түр ерекшеліктерін өз қажетіне асыруда, мазмұн байлығын тереңдете түсуде суреткердің стилдік ерекшелігі айқындалады. Стиль суреткердің қолтаңбасын анықтаумен қатар, сөз өнеріндегі көркемдік әдіс-тәсілдерді, әдебиеттің бағыт-бағдарын ажыратады. Стиль түр мен мазмұнның бірлігін қалыптастырып, көркем мәтіннің тұтастығын қамтамасыз етеді. Әдебиеттану ғылымында стильдің дәуір стилі (қайта өркендеу, барокко, классицизм, реализм), түрлі ағымдар мен бағыттардың стилі, ұлттық стиль және суреткерге тән жеке стиль, т.б. түрлері кездеседі. Антикалық дәуірде стиль сөйлеу мәнері, сөйлеу тәртібі ұғымдарын берген, осы негізде классицизм кезеңінде стильдің 3 түрі (жоғары, орташа, төмен) анықталған. 17 ғасырда стиль филологиялық пән ретінде қалыптасса, 18 ғасырда философиялық эстетиканың назарын аударды. И.В. Гете мен Г.Гегель стильді дүниені танудың көркем белгісі санаған. Стиль жайында В.В. Виноградов “стиль көп мәндес” деген пікірді айтса, зерттеуші Л.Шепилова стильді әдіс ретінде танып, “әдіс өмірді образ арқылы көрудің айрықша түрі” дейді. 20 ғасырдың 20-жылдары лингвистик. стилистика қалыптасып, кеңестік кезеңде стиль шығармалар әдіс ретінде танылды.