карсылыкты багынынкылы сабактаска мысал келтиру
Ответы
Басыңқыдағы іске бағыныңқыда айтылған іс немесе бағыныңқыдағы іске басыңқыдағы іс қарсы қойыла айтылған сабақтасты қарсылықты бағыныңқы сабақтас дейміз.
Қарсылықты бағыныңқылар Қайтсе де? Не етсе де? Қайткенмен? Не еткенмен? деген сұрақтарға жауап береді.
Жасалу жолдары:
-са да, -се де
-ғанмен,-генмен, -қанмен,-кенмен
(-а,-е,-й)+ тұра
(-ғанына,-геніне,-қанына,-кеніне) + қарамай (қарамастан)
(-ғаны,-гені,-қаны,-кені) + болмаса
-ғанша,-генше,-қанша,-кенше
Қыс келсе де,қар жаумады.
Қыс келгенмен,қар жаумады.
Қыс келе тұра,қар жаумады.
Қыс келгеніне қарамастан,қар жаумады.
Қыстың келгені болмаса,қар жаумады.
Далаға шығып жаурағанша,үйде отыр.
Қарсылықты бағыныңқының баяндауыштары мынадай жолдармен жасалады:
а) шартты райлы етістікке да (де) шылауы жалғас келу арқылы: Абай Дәндібай сөзінен жақсы пейілді аңғарса да,ол кезде көмектерін алмаған-ды.
ә) шартты райдың болымсыз түрінен: Таң алдында бір сағат мызғығаны болмаса,Абай бұл түнді ұйқысыз өткізді.
б) есімшеге көмектес септік (-мен) жалғауы қосылуы арқылы: Ұлберген кедей болғанмен,киім-кешектерін таза ұстайтын еді. ; есімшенің бұл түріне кейде да,де шылауы қосылып та қарсылқты бағыныңқы сабақтас жасалады: Қасен байбаламдағанмен де,ойын тоқтала қоймады;
в) есімшеге -ша,-ше жұрнағы жалғану арқылы: Бір сөзді қайталай бергенше,менің комбайнды жүргізгенімді айтсаңшы.
г) –а,-е,-й жұрнақтары көсемше түрінен болады: Жастар білім жағынан артық бола тұра,тәжірибелі жұмысшылардың жәрдеміне мұқтаж болады екен.
ғ) келер шақ есімшенің болымсыз түріне шығыс септік жалғауының (-тан,-тен) жалғануы арқылы жасалады: Отыз екі жасқа келгеніне қарамастан,осы жазда капитан Енакиевтің самайына ақ кірді.
Ол маған сөз бергенмен,ертеңіне уәдесінде тұрмады.
Үйде адам көп болса да,үй іші тым-тырыс.
Қатты дауыспен шақырсам да,ол мені естімеді.
Далаға шығып жаурағанша,үйде тыныш отыр.